Tarihçe:
Geçmiş dönemde taş ve kuyu ile, günümüzde ise çoğunlukla oyun tahtası üzerinde taşlarla ve iki oyuncuyla icra edilen zekâ ve strateji oyunudur. Anadolu’da Göçmecik, Altı Ev, Kuyu Taşı, Hane, Mele, Han, Göçmecik, Höme, Foduk ve Meneli Taş adlarıyla da bilinmektedir.
Binlerce yıllık kayalara oyulmuş oyun çukurları Mangala’nın Tunç Devri’nden beri oynandığını kanıtlamaktadır. Oyunun Saka, Hun, Göktürk, Uygur, Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı, Ihşit, Tolunoğlu, Memlük kültür çevrelerinde oynandığı bilinmektedir. Şanlıurfa’daki Göbeklitepe’de bulunan taşa oyulmuş mangala düzeneğine benzer düzenek kalıntıları dikkate alındığında mangala oyununun tarihi, insanlığın en eski dönemlerine kadar dayandırılabilir.
Mangala 2020 yılında Türkiye, Kazakistan ve Kırgızistan’nın ortak dosyası olarak “Geleneksel zekâ ve strateji oyunu: Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme” adıyla UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne kaydedilmiştir.
Kurallar:
Mangala her yaştan sporcunun oynayabildiği ve genellikle iki kişiyle oynanan bir oyundur. Anadolu’da birçok oynanış biçiminin olmasının yanında günümüzde yaygın oynanış şekli aşağıdaki gibidir. Toprak veya tahta üzerine altı sıra kuyu (çukur) açılır. Toplamda 48 taş ile oynanmaktadır. İki oyuncu karşılıklı olarak oturur. Her oyuncu kendi önündeki altı kuyusuna dört adet taş koyar. Oyuncular sağdan sola doğru oynarlar. Sağdaki ve soldaki büyük kuyular (hazneler) taşları biriktirmek içindir. Oyuna kimin başlayacağını belirlemek için bir oyuncu eline bir taş alır ve avcunda saklar. Rakibine hangi elinde taş olduğunu sorar. Rakip taşın olduğu eli bulursa oyuna ilk olarak başlama hakkı kazanır. Oyuna başlayan oyuncu kendi kuyularından birinden bir taş bırakarak kalan taşlarını sağa doğru sıra ile kuyulara bırakır. Elindeki taşlar bitene kadar her kuyuya bir taş bırakır. Elinde kalan son taş oyuncunun kendi haznesine gelirse tekrar oynama hakkı kazanmış olur. Oyuncu sırayla taşları kuyuya bırakırken rakibinin kuyusuna da taşları bırakmaktadır. Elindeki son taş rakibinin kuyusuna geldiğinde kuyudaki taş sayısı çift olursa o kuyudaki bütün taşları kazanır ve haznesine koyar. Oyuncunun elinde kalan son taşı kendi kuyularındaki boş bir kuyuya den gelirse hem kendi kuyusundaki bir taşı hem de kuyunun karşısındaki rakibin kuyusundaki bütün taşları kazanır ve kendi haznesine koyar. Oyunculardan birinin kendi kuyularında taş kalmazsa oyun biter. Taşları ilk bitiren oyuncu rakibin kuyularında kalan tüm taşlarını da alıp kendi haznesine koyar. Oyun sonunda oyuncular yeniden oyuna başlıyor gibi haznelerindeki taşları kendi kuyularına dörder dörder yerleştirirler. Elinde fazladan taş olan oyuncu, oyunun kazananı olur.
